Wydarzenia kulturalne

Oddział Banku Pekao mieszczący się przy ul. Szpitalnej 15 w Krakowie to prawdziwa skarbnica dzieł sztuki i niezwykły obiekt pod względem architektury. To wyjątkowe miejsce stało się w dniach 18–19 września 2021 roku punktem odwiedzin uczestników XXIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, których partnerem był Bank Pekao S.A.

Wydarzenie zorganizowane przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie zostało zaplanowane przewrotnie. W ówczesnym czasie, pełnym ograniczeń, obostrzeń i przestróg #zostańwdomu – wrześniowe Dni Dziedzictwa Kulturowego odbyły się pod hasłem: „W ruchu”. Zaprezentowano podczas nich różne aspekty mobilności. Wśród poruszonych tematów były nie tylko sport, turystyka, pielgrzymowanie czy aktywność fizyczna… ale także ruch nieoczywisty, jak obrót pieniądza i wędrówki przedmiotów, a także wiele innych. 
 
Do obiektów odwiedzanych podczas Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego dołączył oddział Banku Pekao S.A. zlokalizowany przy ul. Szpitalnej 15 w Krakowie. W ciągu dwóch dni wydarzenia obiekt odwiedziło blisko 700 osób. Podczas 32 spacerów z przewodnikami goście mieli okazję podziwiać niesamowite wnętrza i drogocenne dzieła sztuki, które na co dzień zdobią placówkę banku. 

Placówka banku z bogatą historią
Budynek przy ul. Szpitalnej 15 w Krakowie został wzniesiony w latach 1881–1883 według projektu Karola Borkowskiego i Karola Knausa jako siedziba Kasy Oszczędności Miasta Krakowa. Ze źródeł historycznych wiadomo, że w połowie XVIII wieku w miejscu dzisiejszego budynku znajdowała się kamienica określana mianem dworku. Często zmieniała właścicieli – należała do Marianny Liszkowej, potem do Cecylii Lichockiej, a od 1813 roku do wpływowego węgierskiego kupca Macieja Knotza. Następnie budynek trafił w ręce Funduszu Kościelnego i mieścił szkołę działającą przy kościele NMP w Krakowie. W 1850 roku teren przeszedł w posiadanie gminy Kraków i należał do niej aż do czasu wykupienia go przez Kasę Oszczędności. 
 
Kasa jako instytucja bankowa posiadała samodzielną osobowość prawną, administrację i władze. Do 1883 roku urzędowała w budynku Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń przy ul. Warszawskiej 15. Ważną formą działalności Kasy była działalność charytatywna, realizowana w ramach specjalnych funduszy (np. „Fundusz imienia Cesarza Franciszka Józefa na budowę muzeum techniczno-przemysłowego” czy „Fundusz budowy łaźni ludowych”). Współuczestniczyła w wykupie i remontach Wawelu, renowacji zabytków (m.in. kościoła Mariackiego i kościoła pw. św. Krzyża). Wspierała finansowo budowę Muzeum Narodowego i domów akademickich oraz umożliwiała działalność rozmaitych towarzystw społeczno-kulturalnych. Dobrze rozwijająca się Kasa potrzebowała odpowiedniego budynku. 

Perełka krakowskiej architektury
Nową siedzibą kasy stał się okazały gmach przy ul. Szpitalnej, który nawiązuje do rezydencjalnej architektury wiedeńskiej tamtego czasu. Bryła budowli została wkomponowana w zwartą zabudowę ulicy poprzez cofnięcie centralnej części dwupiętrowego budynku i poprzedzenie go niewielkim podjazdem, zamkniętym po bokach skrzydłami budynku. Na tyłach budowli znajduje się niewielki ogród, w którym zachowały się pozostałości małej architektury z lat 30. XX wieku. 
 
Główny ciąg komunikacyjny pomiędzy parterem i piętrami budynku wyznacza centralnie położona okazała klatka schodowa. Najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia znajdują się na pierwszym piętrze (gabinety dyrektorów, dawna sala operacyjna, sala posiedzeń). Na parterze znajdowało się mieszkanie dozorcy, poczekalnie i „zakład zastawienniczy”, zaś drugie piętro zajmowały pomieszczenia mieszkalne dla dyrekcji Kasy. Dzięki skrupulatnemu sprawozdaniu z budowy kasy autorstwa Karola Knausa znany jest szczegółowy kosztorys, zakres prac, wykonawców i materiałów użytych do budowy gmachu.

Kolejne zmiany w unowocześnianiu budynku Krakowskiej Kasy Oszczędności przyniósł okres międzywojenny. Dynamiczna działalność instytucji wymuszała bowiem nowe rozwiązania umożliwiające jej sprawne funkcjonowanie. W 1922 roku na pierwszym piętrze zbudowano skarbiec w kształcie sześcioboku o grubych ścianach z betonu, stali i żelaza. W tym właśnie okresie ukształtował się obecny układ budynku, a wnętrza zyskały modernistyczny wystrój. Renowacji poddano także fasadę gmachu. 

Na przełomie lat 20. I 30. XX wieku według projektów Stanisława Filipkiewicza i Juliusza Kolarzowskiego zabudowano tylne narożniki budynku, by zyskać dodatkową przestrzeń. Ci sami architekci powiększyli i przebudowali także salę operacyjną. W ciągu kolejnych pięciu lat wszystkie wnętrza otrzymały nowy wystrój i wyposażenie. Pojawiły się nowe stropy, parkiety, posadzki, stolarka drzwiowa i tapety.

Na szczególną uwagę zasługują zmiany w obrębie klatki schodowej, w której nie tylko dokonano wymiany niektórych detali, ale przede wszystkim wprowadzono wspaniałe witraże projektu Józefa Mehoffera. W oknach półpięter pojawiły się alegorie Oszczędności i Dobrobytu oraz przedstawienie skarbników strzegących drogocennych kamieni z łacińską sentencją: Suae quisque fortunae faber (Każdy kowalem swego losu). Wykonano je w 1933 roku w Krakowskim Zakładzie Witrażów S.G. Żeleński. 

Od czasu wojny aż po dziś dzień

Kolejne zmiany w wyposażeniu budynku wiązały się nierozerwalnie ze zmianami instytucjonalnymi. W okresie II wojny światowej budynek zajęli Niemcy. Po wojnie, w nowym ustroju politycznym, funkcjonowanie instytucji finansowych uległo definitywnym zmianom. W 1949 roku kasy oszczędności zostały poddane likwidacji na mocy państwowego dekretu o reformie bankowej. Kasa trafiła pod tymczasowy administracyjny zarząd Narodowego Banku Polskiego, Oddział w Krakowie. Dalsze administracyjne procedury powodowały zmiany zarządców Kasy Oszczędności – aż do jej ostatecznej likwidacji w 1951 roku. W 1954 roku w miejscu dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności swoją działalność rozpoczął Narodowy Bank Polski, Oddział II. W latach 60. w budynku pojawiły się dodatkowo gabinety lekarskie i dentystyczne, a później Wojskowy Ośrodek Obliczeniowy. W wyniku dalszych przekształceń administracyjno-prawnych w 1989 roku nowym dysponentem miejsca został Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie, Oddział II w Krakowie, który w drugiej połowie lat 90. XX wieku w wyniku połączenia wszedł w skład grupy Pekao S.A.

Od tego momentu przy ul. Szpitalnej 15 działa III Oddział Banku Pekao S.A., czyli Polskiej Kasy Opieki – powstałej w 1929 roku dla obsługi środków pieniężnych polskich emigrantów. Współcześnie praca bankowców, choć dostosowana do nowych wymogów, nadal odbywa się na tle dawnego wystroju i dzieł sztuki należących do kolekcji banku. 

Kolejne zmiany systemowe i polityczne przynosiły każdorazowo wiele istotnych zmian w obrębie prowadzenia działalności finansowej. Jednak od początku istnienia budynku przy ul. Szpitalnej 15 jego gospodarzami pozostawały instytucje finansowe – być może to uchroniło gmach przed radykalnymi zmianami i pomogło zachować jego wystrój i charakter.