Ogólna sytuacja gospodarcza - Raport MŚP - Bank Pekao S.A.

W pierwszych trzech kwartałach 2019 roku tempo wzrostu gospodarczego było niższe niż w 2018 roku. W ujęciu rocznym wzrost PKB wyniósł 4,8% w pierwszym kwartale, 4,6% w drugim i 3,9% w trzecim kwartale. W skali całego roku 2018 PKB wyniosło 5,1%.

Wykres 1. Tempo wzrostu gospodarczego i jego składowe

Odnotowano spowolnienie wzrostu popytu krajowego, który po wzroście o 5,3% w 2018 roku w pierwszych trzech kwartałach 2019 roku rósł w tempie odpowiednio 3,9% r/r, 4,6% r/r i 3,3% r/r. Wciąż dynamicznemu wzrostowi spożycia gospodarstw domowych towarzyszyło wyhamowanie wzrostu aktywności inwestycyjnej (zwłaszcza w drugiej połowie roku).

Kontynuacja solidnego wzrostu spożycia gospodarstw domowych była związana z nadal poprawiającą się sytuacją na krajowym rynku pracy. Z jednej strony najniższa od prawie trzech dekad stopa bezrobocia pozytywnie wpływała na wskaźniki ufności konsumenckiej i skłonność zakupową, a z drugiej rosnące dochody z pracy (utrzymujący się szybki wzrost płac i rosnące zatrudnienie) wspierały dochody gospodarstw domowych do dyspozycji. Spożycie gospodarstw domowych wzrosło w stosunku rocznym o 3,9% w pierwszym kwartale 2019 roku, 4,4% w drugim kwartale i 3,9% w trzecim kwartale, wobec wzrostu o 4,3% w całym 2018 roku. Wysoki poziom ufności konsu-menckiej i rosnąca zdolność kredytowa gospodarstw domowych sprzyjały także finansowaniu konsumpcji kredytem. W pierwszych dziesięciu miesiącach 2019 roku wartość portfela kredytów konsumpcyjnych w bankach zwiększyła się o 14,3 mld PLN, podczas gdy w analogicznym okresie 2018 roku odnotowano wzrost o 13,6 mld PLN.

W 2020 roku utrzymywanie się dobrej sytuacji na rynku pracy powinno nadal wspierać dochody gospodarstw domowych i tym samym ich siłę nabywczą przekładając na solidny wzrost konsumpcji prywatnej, aczkolwiek nieco wolniejszy niż w poprzednich latach. Będzie to rezultatem spowolnienia wzrostu funduszu płac, w głównej mierze w konsekwencji stopniowego wyhamowywania wzrostu zatrudnienia, jak również rosnącej inflacji obniżającej realną siłę nabywczą konsumentów.

Na perspektywy konsumpcji prywatnej korzystnie wpływa utrzymywanie przez Narodowy Bank Polski rekordowo niskich stóp procentowych (stopa referencyjna na poziomie 1,50%). W ten sposób ograniczane jest obciążenie domowych budżetów odsetkami od kredytów i w efekcie zwiększają się środki finansowe, które gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję. Oczekujemy, że koszt kredytu pozostanie niezmienny przez najbliższe trzy lata.

Wykres 2. Roczne tempo wzrostu sprzedaży detalicznej w ujęciu realnym oraz indeks koniunktury konsumenckiej GUS opisujący skłonność do dokonywania ważnych zakupów przez gospodarstwa domowe

Pierwsza połowa 2019 roku przyniosła kontynuację silnych wzrostów aktywności inwestycyjnej - w pierwszym kwartale inwestycje zwiększyły się o 12,2% r/r, zaś w drugim 9,1% r/r. W drugiej połowie roku nastąpiło natomiast wyraźne spowolnienie wzrostu inwestycji – do 4,7% r/r w trzecim kwartale. Stopa inwestycji zanotowała w 2019 roku jedynie niewielki wzrost – do około 18,4% w ujęciu 12-miesięcznym po trzecim kwartale wobec 18,2% w 2018 roku.

Zapoczątkowane w 2017 roku ożywienie inwestycji było w pierwszej fazie napędzane głównie przez inwestycje publiczne. Rola tego czynnika zaczęła słabnąć na przestrzeni roku 2019. Kontynuację ożywienia inwestycyjnego w pierwszej połowie 2019 roku zawdzięczaliśmy wzrostowi aktywności inwestycyjnej sektora prywatnego, a w szczególności dużych i średnich firm. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw zatrudniających 50 i więcej osób w pierwszej połowie 2019 roku zwiększyły się o 19% r/r. Biorąc pod uwagę ryzyko możliwego pogorszenia koniunktury na świecie oraz prognozowane spowolnienie gospodarcze w Polsce spodziewamy się, że wzrost inwestycji prywatnych w 2020 roku będzie wolniejszy niż w 2019 roku. Szybki monitoring NBP dotyczący sytuacji w sektorze przedsiębiorstw wskazuje na dalsze ograniczanie planów inwestycyjnych firm w perspektywie średnioterminowej.

Wykres 3. Wykorzystanie mocy wytwórczych w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz roczne tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe

Wkład handlu zagranicznego do wzrostu PKB w 2019 r. był dodatni dzięki szybszemu wzrostowi eksportu niż importu. W pierwszym kwartale eksport netto zwiększył wzrost PKB o 1,0 pkt. proc., w drugim kwartale o 0,2 pkt. proc., a w trzecim o 0,7 pkt. proc. W 2018 roku wymiana handlowa z zagranicą miała neutralny wpływ na PKB.

Po trzech kwartałach 2019 r. polskie firmy niefinansowe zatrudniające powyżej 49 pracowników wypracowały wynik netto w wysokości 96,4 mld PLN, co oznacza wzrost o 1,9% r/r. Było te efektem wzrostu przychodów z całokształtu działalności o 6,7% r/r przy jednoczesnym wzroście kosztów ich uzyskania o 7,0%.

Rok 2019 przyniósł kontynuację tendencji spadkowej stopy bezrobocia. Na koniec trzeciego kwartału 2019 roku stopa bezrobocia rejestrowanego ukształtowała się na rekordowo niskim poziomie 5,1%, wobec 5,7% w analogicznym okresie roku 2018. W ciągu trzech kwartałów 2019 roku przeciętne nominalne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wzrosło o 6,9% w porównaniu do analogicznego okresu 2018 r. W ujęciu realnym płace wzrosły o 4,6%. W tym samym okresie przeciętne za-trudnienie w sektorze przedsiębiorstw wzrosło o 2,8% r/r.

Wraz ze słabnącą koniunkturą w gospodarce w 2019 roku dawał się zauważyć coraz wyraźniejszy cykliczny spadek popytu na pracę. Wskazywały na to wyraźne spadki liczby wakatów jak i zgłaszanych w urzędach pracy ofert pracy. Co więcej, badania koniunktury w sektorze przedsiębiorstw wskazywały na stopniowe zmniejszanie się problemów z niedoborem pracowników, choć sytuacja na rynku pracy wciąż pozostawała napięta. W 2020 r. będziemy najpewniej obserwować dalsze wyhamowanie wzrostu liczby etatów w warunkach kontynuacji spowolnienia gospodarczego.

Normowanie się problemu niedoborów kadrowych przekłada się na dalszy spadek odsetka firm odczuwających presję płacową, który jednak wciąż pozostaje na bardzo wysokich poziomach (według ankiety NBP ok. 68% w trzecim kwartale 2019 r.). Co ważne, ograniczeniu presji płacowej towarzyszy spadek odsetka firm planujących pod-wyżki wynagrodzeń. Oczekujemy jednak, że w 2020 r. dynamika płac będzie jedynie nieznacznie niższa niż w 2019 r., ponieważ osłabienie fundamentalnej presji płacowej będzie równoważone znaczącą podwyżką płacy minimalnej (15,6%).

Średni poziom inflacji konsumenckiej mierzony wskaźnikiem CPI w pierwszych trzech kwartałach 2019 roku wyniósł 2,1% r/r wobec 1,8% r/r w analogicznym okresie 2018 roku. Przyspieszenie inflacji w 2019 roku było przede wszystkim konsekwencją rosnących cen żywności, która ma najwyższy udział w koszyku CPI, jak również wzrostem inflacji bazowej z wyłączeniem cen żywności i energii. Do wzrostu cen żywności przyczyniły się głównie wysokie ceny warzyw oraz mięsa, co było konsekwencją suszy oraz epidemii afrykańskiego pomoru świń w Chinach, która ograniczyła globalną podaż mięsa wieprzowego. Z kolei obserwowany na przestrzeni 2019 roku wzrost inflacji bazo-wej odzwierciedlał przede wszystkim wzrost cen usług, które drożały ze względu na presję ze strony rosnących wynagrodzeń. W pierwszych trzech kwartałach 2019 roku inflacja bazowa z wyłączeniem cen żywności i energii wzrosła do 1,7% r/r z 0,7% w analogicznym okresie 2018 roku. Na przestrzeni roku coraz mniejszą presję cenową generował wzrost cen paliw, co było związane ze spadającymi cenami ropy naftowej na światowych giełdach.

W okresie od stycznia do września 2019 roku ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły o 1,6% r/r wobec 2,0% r/r w analogicznym okresie 2018 roku. Na przestrzeni roku obniżały się dynamiki cen w dziale przetwórstwa przemysłowego związanego z produkcją koksu i produktów rafinacji ropy naftowej oraz górnictwem, co było pochod-ną spadków cen surowców na rynkach światowych. Mocno wzrosły z kolei ceny związane z wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę.

Na przestrzeni 2019 roku inflacja rosła do poziomu celu inflacyjnego Narodowego Banku Polskiego (NBP) na poziomie 2,5% stabilizując się w jego okolicy w drugiej połowie roku. W takim otoczeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) utrzymywała stopy procentowe na rekordowo niskim poziomie. Stopa referencyjna wynosi 1,50%, stopa lombardowa 2,50%, a stopa depozytowa 0,50%. Podczas konferencji prasowych po posiedzeniach RPP prezes RPP prof. Adam Glapiński deklarował, że stopy NBP mogą pozostać bez zmian do końca kadencji obecnej Rady, czyli do 2022 roku. Taki scenariusz wspiera listopadowa prognoza makroekonomiczna NBP, która wskazuje, że infla-cja będzie w kolejnych latach kształtować się w okolicach celu inflacyjnego NBP. Według centralnej ścieżki projekcji inflacja CPI wyniesie w 2019 roku 2,3%, w 2020 roku 2,8%, a w 2021 roku 2,6%.

Wykres 4. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI), wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI), wskaźnik inflacji bazowej oraz stopa referencyjna NBP

W 2019 roku na rynku kredytowym widoczny był rozdźwięk pomiędzy segmentem gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. W tym pierwszym wypadku dynamiki konty-nuowały trend wzrostowy, które były stymulowane przez niezmiennie dobrą sytuację materialną i optymizm konsumentów (efekt niskiego bezrobocia, mocnego wzrostu wynagrodzeń oraz transferów socjalnych). Natomiast w zakresie firm popyt na kredyty można określić jedynie jako umiarkowany. W ujęciu transakcyjnym (po skorygowaniu o zmiany związaną z wyceną) po październiku 2019 roku portfel przyrósł o 3,6% r/r, podczas gdy w 2018 roku tempo wynosiło średnio około 6–7%.

Dynamika portfela kredytów dla firm była więc na przestrzeni ostatniego roku coraz słabsza, pomimo niezmiennie korzystnego otoczenia gospodarczego i utrzymujących się rekordowo niskich stóp procentowych. Z jednej strony mamy słabnące tempo kredytów bieżących ze względu na efekt wysokiej już bazy (mocny przyrost w poprzednim roku), z drugiej strony mamy utrzymującą się cały czas na stosunkowo niskim poziomie dynamikę kredytów o charakterze inwestycyjnym. Jak pokazują dane ankietowe Narodowego Banku Polskiego, krajowe przedsiębiorstwa wykazują coraz mniejszy optymizm w tym zakresie – wskaźniki obrazujące planowaną zmianę wielkości nakładów inwestycyjnych wykazywały w 2019 roku mocny spadek. Firmy mają coraz większe obawy w kontekście przyszłego wzrostu gospodarczego (zarówno w Polsce, jak i na świecie), które dodatkowo pogłębiane są przez niepewność regulacyjno-podatkową. To wszystko sprawia, że chęć do rozpoczynania nowych, rozwojowych inwestycji jest niska (a te, które są podejmowane, częściej finansowane są ze środków własnych niż kredytem).

Wykres 5. Dynamika stanu kredytów przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (r/r) w ujęciu transakcyjnym (z wyłączeniem zmian z tytułu wyceny portfeli)

W 2019 roku średni kurs EUR/PLN ukształtował się powyżej średniego kursu z 2018 roku (4,30/EUR wobec 4,26/EUR). Dalej istotną cechą złotego była jego średniookre-sowa stabilność, co sprzyjało krajowym eksporterom zmniejszając ryzyko prowadzenia działalności zagranicznej.

W pierwszej połowie roku złoty umacniał się względem euro. Zwyżce złotego pomagał bardzo wysoki wzrost krajowej gospodarki oraz korzystna sytuacja budżetowa. Począ-tek drugiej połowy roku przyniósł z kolei silne i dynamiczne osłabienie złotego, co było pokłosiem zwiększonej awersji do ryzyka ze względu na konsekwencje zaostrzenia konfliktu handlowego pomiędzy USA a Chinami. Niepewność na rynkach podtrzymywana była również przez zmieniającą się sytuację związaną z Brexitem, która powodo-wała zwiększoną zmienność złotego względem funta szterlinga.

Osłabienie złotego w 2019 roku wspierało sytuację krajowych eksporterów – badania NBP wskazywały, że odsetek firm informujących o nieopłacalnym eksporcie oraz średni udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu pozostawały na poziomach bliskich historycznych minimów. Z kolei osłabiający się złoty pogorszył nie-znacznie sytuację krajowych importerów (w większym stopniu rozliczających się w dolarze), jednak dalej kurs złotego pozostawał poniżej poziomów opłacalności importu.

W projekcie ustawy budżetowej na 2020 rok rząd szacuje, że w 2019 roku deficyt budżetu państwa w ujęciu kasowym wyniesie około 14,4 mld PLN, wobec zakładanego w ustawie budżetowej na 2019 rok limitu deficytu na poziomie 28,5 mld PLN. Niższy od zakładanego w ustawie budżetowej deficyt ma być w ocenie Ministerstwa Finan-sów efektem wyższych o około 14,1 mld PLN dochodów budżetowych. Rząd szacuje, że w 2019 r. dochody budżetowe państwa wyniosły 401,8 mld PLN (103,6% rocz-nego planu) i były 21,8 mld PLN (5,7%) wyższe niż w 2018 roku. Z kolei wydatki budżetowe szacowane są na 416,2 mld PLN (100% rocznego planu), co daje wzrost o 25,7 mld PLN (6,6%) względem 2018 roku. Wyższy od zakładanego poziom dochodów podatkowych to przede wszystkim efekt wyraźnego wzrostu dochodów z podatków bezpośrednich. Rząd szacuje, że wpływy z podatku od osób fizycznych (PIT) były w 2019 roku o około 5,5 mld PLN wyższe od planowanych. Jednocześnie dochody z podatku od towarów i usług (VAT) były o około 2,4 mld PLN wyższe od planu. Ponadto odnotowano wyższy poziom dochodów niepodatkowych (o około 6 mld PLN) za sprawą wyższych od zakładanych wpływów ze sprzedaży praw do emisji dwutlenku węgla.

Projekt ustawy budżetowej na 2020 rok, przygotowany przez rząd premiera Mateusza Morawieckiego, zakłada zrównoważenie dochodów i wydatków budżetu państwa na poziomie 435,3 mld PLN. Tym samym po raz pierwszy od początku transformacji polski budżet będzie zrównoważony (brak deficytu).

Projekt zakłada, że w 2020 roku wpływy z VAT wzrosną o 14,5 mld PLN (7,4%), dochody z podatku od osób prawnych (CIT) o 1,7 mld PLN (4,2%), a dochody z podatku od osób fizycznych (PIT) o 1,3 mld PLN (2,0%), względem szacowanego wykonania dochodów w 2019 roku. Niska skala prognozowanego wzrostu dochodów z PIT to konsekwencja obniżki pierwszej stawki podatkowej z 18% do 17%, zwolnienia z podatku dochodowego osób poniżej 26-go roku życia oraz wzrostu kwoty wolnej od po-datku. Potrzeby pożyczkowe netto budżetu państwa w 2020 roku są szacowane na 23,5 mld PLN, wobec 12,6 mld PLN w 2019 r. Potrzeby pożyczkowe brutto w 2020 roku szacowane są na 141,7 mld PLN, wobec 135,9 mld PLN w 2019 roku. Rząd szacuje, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government) zgodny z metodologią Unii Europejskiej (ESA2010) w 2020 roku wyniesie 1,2% PKB, a po wyeliminowaniu czynników o charakterze jednorazowym (dochody z opłaty przekształ-ceniowej, dodatkowe wpływy ze sprzedaży uprawnień do emisji CO) wyniesie 2,2% PKB.

W Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2020–2023 rząd zakłada spadek długu sektora general government z 48,9% PKB w 2018 roku do 47,0% PKB w 2019 roku i 46,5% PKB w 2020 roku. Państwowy dług publiczny ma zmniejszyć się z 46,5% PKB w 2018 roku do 44,4% PKB na koniec 2019 roku i 43,8% PKB w 2020 roku.

Wykres 6. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w latach 2010-2018 w % PKB (ESA2010) z prognozą rządową na lata 2019-2020

Publikowany przez Główny Urząd Statystyczny wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury gospodarczej w przetwórstwie przemysłowym w 2019 roku kontynuował tendencję spadkową rozpoczętą jeszcze w 2018 roku. Przedsiębiorstwa przemysłowe nadal redukowały swoją ocenę ogólnej sytuacji gospodarczej oraz wskazywały na słabnące zamówienia. Równocześnie coraz mniej optymistycznie oceniały perspektywy rozwoju sytuacji gospodarczej i kształtowania się portfela zamówień, w efekcie czego prognozowały malejące tempo wzrostu produkcji.

Z kolei oceny koniunktury w budownictwie utrzymywały się w 2019 roku w okolicach poziomów najwyższych na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Z jednej strony notowaliśmy dalszy wzrost oceny bieżącej sytuacji gospodarczej, a z drugiej strony przedsiębiorstwa sektora budowlanego stopniowo obniżały ocenę perspektywy kształtowania się portfela zamówień na nadchodzący rok.

W 2019 roku zauważalnie pogorszyły się natomiast nastroje firm w sektorze handlowym po rekordowo wysokich poziomach odnotowanych w 2018 roku. Co istotne, osłabiły się zarówno oceny sytuacji bieżącej jak i prognozy przyszłego popytu.

Wykres 7. Wskaźniki koniunktury w budownictwie, przetwórstwie przemysłowym i handlu